Tổn thương dây chằng chéo là một trong những tổn thương thường gặp nhất trong chấn thương khớp gối. Khi dây chằng chéo tổn thương khó tự liền, hậu quả làm đau và lỏng gối, ảnh hưởng lớn đến chức năng vận động của khớp, lâu dài gây thoái hóa khớp gối khó hồi phục. Việc điều trị tái tạo lại dây chằng chéo khớp gối đã có từ lâu. Ngày nay với kỹ thuật mổ nội soi phát triển, mổ tái tạo lại dây chằng chéo không còn là vấn đề khó khăn. Việc lựa chọn vật liệu thay thế dây chằng chéo đã có nhiều thay đổi theo thời gian. Tuy nhiên, dù quyết định lựa chọn vật liệu nào thì cũng phải đảm bảo nguyên tắc vật liệu đó phải đủ chắc, an toàn và chi phí phù hợp.
Các vật liệu hay là mảnh ghép sử dụng trong tái tạo dây chằng chéo khớp gối được nghiên cứu, áp dụng trong suốt chiều dài lịch sử, được chia thành ba nhóm: vật liệu tự thân (của chính bệnh nhân), vật liệu đồng loại (của người cho) và vật liệu tổng hợp. Đầu tiên là các vật liệu tự thân như mảnh ghép từ dải chậu chầy, từ gân cơ tứ đầu của bệnh nhân.v.v. Sau đó là mảnh ghép từ gân bánh chè, đã từng được coi như là tiêu chuẩn vàng của vật liệu thay thế dây chằng chéo. Gân cơ bán gân và gân cơ thon (gân cơ chân ngỗng) được Lipscomb bắt đầu sử dụng từ năm 1975. Cho đến này, gân cơ bán gân và gân cơ thon vẫn là vật liệu chính và được sử dụng phổ biến. Mảnh ghép gân đồng loại được lấy từ người cho bắt đầu chứng minh được tính hiệu quả, tuy nhiên các nghiên cứu về mảnh ghép đồng loại cũng như mảnh ghép tổn hợp (nhân tạo) vẫn đang tiếp tục được nghiên cứu. Hiện nay, có ba loại vật liệu đang được các phẫu thuật viên sử dụng cho bênh nhân là gân cơ bán gân và gân cơ thon, gân bánh chè, gân đồng loại
Gân cơ bán gân và gân cơ thon (gân Hamstring)
Gân bán gân và gân cơ thon (Hình 1B) được sử dụng rộng rãi tạo mảnh ghép tự thân trong các phẫu thuật tái tạo gân và dây chằng như: dây chằng chéo trước, dây chằng chéo sau, dây chằng bên của khớp gối, các tổn thương cũ của gân bánh chè, gân Achilles, phẫu thuật điều trị trật bánh chè….
Hình 1: Các loại mảnh ghép
Ưu điểm:
Mảnh ghép gân bán gân và gân cơ thon chập bốn có độ khỏe lớn hơn dây chằng chéo trước (ACL) nguyên bản và với độ chắc tương đương ACL. Khi sử dụng gân Hamstring sẽ tránh được các nhược điểm của việc lấy gân bánh chè là làm tổn thương tại chỗ lấy gân ( đau ở mặt trước gối, làm yếu cơ tứ đầu, hạn chế biên độ duỗi gối).
Nhược điểm:
So với gân bánh chè (liền xương-xương), mảnh ghép gân bán gân và gân cơ thon chậm liền hơn vì hai đầu mảnh ghép không có mẩu xương (liền gân-xương). Mặc dù tỷ lệ rất thấp nhưng có thể gặp hiện tượng tê bì mặt ngoài cẳng chân sau mổ do tổn thương dây thần kinh hiển khi lấy gân.
Gân bánh chè:
Mảnh ghép tự do của gân bánh chè (Hình 1C) được lấy từ phần giữa gân bánh chè của bệnh nhân. Hai đầu mảnh ghép được giữ nguyên một phần xương bám gân.
Hình 2: Vị trí lấy mảnh ghép
Ưu điểm: Mảnh ghép vững chắc, có độ bền cao; liền gân sau ghép nhanh hơn do có mẩu xương hai đầu mảnh ghép (liền xương-xương).
Nhược điểm: Đau trước khớp gối liên quan đến tổn thương sau lấy mảnh ghép; hồi phục cơ tứ đầu sau mổ chậm; làm yếu hệ thống duỗi gối, có thế đứt gân hoặc vỡ xương bánh chè; có thể gây viêm gân bánh chè, co cứng trước gối và hạn chế biên độ duỗi của gối.
Gân đồng loại.
Thường là mảnh ghép lấy từ gân bánh chè, gân Achille (Hình 1A) của người cho chết não hoặc từ phần chi thể bị cắt bỏ bởi chấn thương. Mảnh ghép sau khi lấy được chiếu xạ bằng tia Gamma để diệt vi khuẩn, sau đó được bảo quản lạnh sâu.
Ưu điểm:
Mảnh ghép to, chắc, chủ động về kích thước cuả mảnh ghép. Bệnh nhân sử dụng mảnh ghép gân đồng loại không phải “hy sinh” gân Hamstring hay một phần gân bánh chè của mình, cũng vì thế tránh được tổn thương thêm cho bệnh nhân khi lấy gân, thời gian cuộc mổ ngắn hơn.
Nhược điểm:
Nguy cơ nhiễm trùng sau mổ vì bản thân mảnh ghép là một di vật. Các bệnh truyền nhiễm do vi rút ở giai đoạn cửa sổ có thể lây từ người cho sang người nhận nếu không được khống chế tốt. Tính pháp lý trong vấn đề cho và nhận tạng phải được đảm bảo và tuân thủ chặt chẽ. Hiện nay, để sử dụng gân đồng loại, bệnh nhân phải tự mua, tăng thêm một khoản chi phí không nhỏ cho người bệnh.
Tóm lại, mỗi loại vật liệu đều có những ưu và nhược điểm riêng. Các phẫu thuật viên cần phải cân nhắc kỹ càng dựa trên nhu cầu, đặc điểm tổn thương, cũng như khả năng chấp nhận chi phí của người bệnh để lựa chọn cho phù hợp.
Thạc sĩ Dương Đình Toàn
